Тошкент, Ўзбекистон (UzDaily.uz) — 2020 йилдан 2025 йил май ойигача биринчи навли буғдой ундан тайёрланган ноннинг жамғарма инфляцияси Ўзбекистонда 77,6% ни ташкил этди. Бу ҳақда Марказий банкнинг нон маҳсулотлари нархини шакллантириш омилларига бағишланган таҳлилий тадқиқотида маълум қилинган.

Марказий банк маълумотларига кўра, шу давр мобайнида олий навли ундан тайёрланган нон 52,5% га, обинон эса 62,4% га қимматлаган. Унинг ўзи — ун нархи ҳам сезиларли ошган: биринчи навли ун 56,9% га, олий навли ун эса 73,5% га.

Жаҳон бозори таҳлилига кўра, яқин йилларда буғдой нархлари барқарор қолиши кутилмоқда. Масалан, 2020 йил апрелида бир тонна буғдой 179,7 доллар бўлган бўлса, пандемия ва Россия–Украина можароси ортида 2022 йил апрелида 406 долларға чиқиб, энг юқори чўққига етган. 2025 йил апрелида эса тоннаси 174,8 долларга тушиб, сўнгги беш йилдаги энг паст даражани қайд этган.

Халқаро дон кенгаши (IGC) башоратига кўра, 2025–2026 йил мавсумида буғдой ишлаб чиқариш 806,4 млн тоннани ташкил этиб, ўтган мавсумга нисбатан 1% кўп бўлади.

Тадқиқотда аҳоли даромадлари билан нон истеъмоли ўртасидаги боғлиқлик ҳам аниқланган. Даромадлари паст ва ўрта даражадаги давлатларда аҳоли реал даромади 1% га ошса, нон истеъмоли тахминан 0,2–0,3% га камаяди. Масалан, Польшада аҳолининг 20% энг кам таъминланган қатлами бир ойда киши бошига ўртача 4,2 кг нон истеъмол қилса, 20% энг юқори даромадли қатлами 3,9 кг истеъмол қилади.

Шу билан бирга, Ўзбекистон аҳолисининг йиллик 2% га ўсиши қўшимча талаб яратади: ҳар бир миллион янги аҳоли йилига тахминан 171 минг тонна нон маҳсулотларига қўшимча эҳтиёж туғдиради.

Таклиф томонидан нархлар ўсиши омиллари сифатида Марказий банк энергия ресурслари, коммунал хизматлар ва транспорт харажатларини қайд этган. Жамғарма инфляция бензинда 99,3%, пропанда 113,4%; совуқ сув ва канализация тарифларида 294,9%, тармоқ газида 129%; транспортни техник хизмат ва таъмирлашда 115% ни ташкил этган.

Марказий банк таъкидлашича, юқори инфляция нон ишлаб чиқариш соҳасини капитал ва айланма маблағлар билан таъминлашни қийинлаштиради.

Ўзбекистон буғдой импортида жуда юқори даражада ташқи бозорга боғлиқ бўлиб қолмоқда. Асосий ҳажм Қозоғистондан келади — унинг улуши 99% ни ташкил этади. 2024 йилда импорт ҳажми 3,6 млн тоннани ташкил этиб, 2020 йилдаги 2,6 млн тоннадан сезиларли кўпайган.

Шу билан бирга, корреляция таҳлили жаҳон ва маҳаллий буғдой нархлари ўртасида кучли боғлиқлик мавжудлигини кўрсатди (корреляция коэффициенти — 0,94), бу эса ички бозорни глобал нархлар тебранишларига жуда сезгир қилади.

Экологик омиллар ҳам ишлаб чиқаришга катта таъсир кўрсатади. Шўрланган ерлар майдони 2000 йилдаги 450 минг гектардан 2020 йилда 750 минг гектарга етган бўлиб, бу ҳосилдорлик ва фермерлар даромадини пасайтиради. Юқори ҳароратлар, сув танқислиги ва самарасиз суғориш тизимлари ишлаб чиқаришни янада чеклайди.

Ўзбекистонда минерал ўғитлардан фойдаланиш жуда юқори — гектарига 450–480 кг азотли ўғит, бу жаҳон ўртача кўрсаткичидан анча юқори.

Марказий банк сув ресурсларини бошқариш, агротехнологияларни оптималлаштириш ва чидамли буғдой навларини қўллашни ўз ичига олган комплекс ёндашув зарурлигини қайд этган.

Таклиф этилган чоралар қаторида буғдой савдосини биржа орқали амалга ошириш тартибини қатъий сақлаш, ички ресурслар самарадорлигини ошириш, импорт географиясини кенгайтириш, сув ва агрономик технологияларни ривожлантириш ҳамда нархларни барқарорлаштириш механизмларини мустаҳкамлаш мавжуд.

«Жаҳон нархларининг барқарорлашишига қарамай, маҳаллий ишлаб чиқариш ҳажмини ошириш ва ушбу соҳада илмий-тадқиқот ишларини кучайтириш зарур», — дейилади ҳисоботда.