2026 йил 1 январдан Ўзбекистонда электрон ҳисоб-фактураларнинг хавф даражасини автоматик баҳолаш тизими ишга тушади

Тошкент, Ўзбекистон (UzDaily.uz) — 2026 йил 1 январдан Ўзбекистонда электрон ҳисоб-фактураларнинг (ЭҲФ) хавф даражасини реал вақт режимида автоматик баҳолаш тизими ишга тушади, деб хабар берди Солиқ қўмитаси матбуот хизмати. Бу чора 4 сентябрдаги Президент фармони (ПФ-153) билан назарда тутилган.

Тизим Халқаро валютa жамғармаси (ХВЖ) экспертлари билан ҳамкорликда ишлаб чиқилган бўлиб, улар орасида Солиқ қўмитаси ҳузуридаги ХВЖ маслаҳатчиси Георгий Канделаки ҳам бор. Янги тизим ҳар бир яратилаётган ЭҲФни тузиш босқичидаёқ таҳлил қилади ва унга хавф даражаси беради: ҳисоб-фактурани расмийлаштиришда қонунбузарлик эҳтимоли юқори бўлса — «қизил», паст бўлса — «яшил» мақом берилади. Таъминловчининг мақоми харидорга кўринади, бу эса ҳамкорни танлашда солиқ таваккалчилигини олдиндан баҳолаш имконини беради.

Ҳозирча тизим жазо чораларисиз синов тариқасида ишламоқда. Июль ойидан бошлаб Солиқ қўмитаси янги тизим орқали аниқланаётган электрон ҳисоб-фактуралар бўйича йўл қўйилаётган қўпол хатоликлар ва солиқ қонунчилиги бузилишлари мисолларини эълон қилмоқда. Ведомствонинг асосий мақсади — солиқ маъмурчилигини рақамлаштириш ва иқтисодиётдаги соя операциялар сонини қисқартириш, жумладан «якка кунлик фирмалар», сохта битимлар ва ҚҚСни ноқонуний қайтариш схемаларини бартараф этишдир.

Июль–сентябрь ойлари давомида ЭҲФ таҳлили натижасида 27 солиқ тўловчи иқтисодий мазмунга тўғри келмайдиган операцияларни амалга оширгани аниқланди. Уларнинг 281 та корхона номига расмийлаштирилган ҳисоб-фактураларининг умумий қиймати 5,9 трлн сўмни, шу жумладан қайтаришга қабул қилинган 706 млрд сўмлик ҚҚСни ташкил этган.

Хавф даражаси баҳолаши 48 та мезон асосида амалга оширилади. Халқаро экспертлар тавсиясига кўра, тизимни айланиб ўтишнинг олдини олиш мақсадида бу мезонлар рўйхати ошкор этилмайди. Тизим 71 та вазирлик ва давлат идорасининг маълумотларини интеграция қилган. Солиқ қўмитасининг ҚҚСни бошқариш департаменти директори ўринбосари Ҳикматилла Қодировнинг таъкидлашича, асосий учта мезон — солиқ тўлов тарихи, таъсисчиларнинг солиқ мажбуриятларини бажариш ҳолати ва сотилган маҳсулот бўйича даромад манбаи мавжудлигидир.

ЭҲФни «қизил» мақомдан «яшил»га ўтказиш учун сотувчи ёки харидор ҚҚСнинг тўлиқ суммасини тўлаши лозим. Шу амал бажарилгандан сўнг ҳисоб-фактура автоматик равишда «яшил» мақомни олади ва қайтариш учун қабул қилиниши мумкин бўлади.

Солиқ қўмитаси раиси Шерзод Қудбиевнинг таъкидлашича, мамлакатда ҳар ойда 3,5 миллиондан ортиқ ЭҲФ шакллантирилади. Биринчи босқичда тизим уларнинг тахминан 10 фоизини танлаб таҳлил қилади ва уларга хавф даражасига кўра «қизил» ёки «яшил» мақом беради. Юқори хавфли («қизил») ҳисоб-фактуралар ҚҚС қайтарилиши учун солиқ тўлиқ тўланмагунча ҳисобга олинмайди.