Toshkent, O‘zbekiston (UzDaily.uz) — 2020 yildan 2025 yil may oyigacha birinchi navli bug‘doy undan tayyorlangan nonning jamg‘arma inflyatsiyasi O‘zbekistonda 77,6% ni tashkil etdi. Bu haqda Markaziy bankning non mahsulotlari narxini shakllantirish omillariga bag‘ishlangan tahliliy tadqiqotida maʼlum qilingan.

Markaziy bank maʼlumotlariga ko‘ra, shu davr mobaynida oliy navli undan tayyorlangan non 52,5% ga, obinon esa 62,4% ga qimmatlagan. Uning o‘zi — un narxi ham sezilarli oshgan: birinchi navli un 56,9% ga, oliy navli un esa 73,5% ga.

Jahon bozori tahliliga ko‘ra, yaqin yillarda bug‘doy narxlari barqaror qolishi kutilmoqda. Masalan, 2020 yil aprelida bir tonna bug‘doy 179,7 dollar bo‘lgan bo‘lsa, pandemiya va Rossiya–Ukraina mojarosi ortida 2022 yil aprelida 406 dollarg‘a chiqib, eng yuqori cho‘qqiga yetgan. 2025 yil aprelida esa tonnasi 174,8 dollarga tushib, so‘nggi besh yildagi eng past darajani qayd etgan.

Xalqaro don kengashi (IGC) bashoratiga ko‘ra, 2025–2026 yil mavsumida bug‘doy ishlab chiqarish 806,4 mln tonnani tashkil etib, o‘tgan mavsumga nisbatan 1% ko‘p bo‘ladi.

Tadqiqotda aholi daromadlari bilan non isteʼmoli o‘rtasidagi bog‘liqlik ham aniqlangan. Daromadlari past va o‘rta darajadagi davlatlarda aholi real daromadi 1% ga oshsa, non isteʼmoli taxminan 0,2–0,3% ga kamayadi. Masalan, Polshada aholining 20% eng kam taʼminlangan qatlami bir oyda kishi boshiga o‘rtacha 4,2 kg non isteʼmol qilsa, 20% eng yuqori daromadli qatlami 3,9 kg isteʼmol qiladi.

Shu bilan birga, O‘zbekiston aholisining yillik 2% ga o‘sishi qo‘shimcha talab yaratadi: har bir million yangi aholi yiliga taxminan 171 ming tonna non mahsulotlariga qo‘shimcha ehtiyoj tug‘diradi.

Taklif tomonidan narxlar o‘sishi omillari sifatida Markaziy bank energiya resurslari, kommunal xizmatlar va transport xarajatlarini qayd etgan. Jamg‘arma inflyatsiya benzinda 99,3%, propanda 113,4%; sovuq suv va kanalizatsiya tariflarida 294,9%, tarmoq gazida 129%; transportni texnik xizmat va taʼmirlashda 115% ni tashkil etgan.

Markaziy bank taʼkidlashicha, yuqori inflyatsiya non ishlab chiqarish sohasini kapital va aylanma mablag‘lar bilan taʼminlashni qiyinlashtiradi.

O‘zbekiston bug‘doy importida juda yuqori darajada tashqi bozorga bog‘liq bo‘lib qolmoqda. Asosiy hajm Qozog‘istondan keladi — uning ulushi 99% ni tashkil etadi. 2024 yilda import hajmi 3,6 mln tonnani tashkil etib, 2020 yildagi 2,6 mln tonnadan sezilarli ko‘paygan.

Shu bilan birga, korrelyatsiya tahlili jahon va mahalliy bug‘doy narxlari o‘rtasida kuchli bog‘liqlik mavjudligini ko‘rsatdi (korrelyatsiya koeffitsiyenti — 0,94), bu esa ichki bozorni global narxlar tebranishlariga juda sezgir qiladi.

Ekologik omillar ham ishlab chiqarishga katta taʼsir ko‘rsatadi. Sho‘rlangan yerlar maydoni 2000 yildagi 450 ming gektardan 2020 yilda 750 ming gektarga yetgan bo‘lib, bu hosildorlik va fermerlar daromadini pasaytiradi. Yuqori haroratlar, suv tanqisligi va samarasiz sug‘orish tizimlari ishlab chiqarishni yana-da cheklaydi.

O‘zbekistonda mineral o‘g‘itlardan foydalanish juda yuqori — gektariga 450–480 kg azotli o‘g‘it, bu jahon o‘rtacha ko‘rsatkichidan ancha yuqori.

Markaziy bank suv resurslarini boshqarish, agrotexnologiyalarni optimallashtirish va chidamli bug‘doy navlarini qo‘llashni o‘z ichiga olgan kompleks yondashuv zarurligini qayd etgan.

Taklif etilgan choralar qatorida bug‘doy savdosini birja orqali amalga oshirish tartibini qatʼiy saqlash, ichki resurslar samaradorligini oshirish, import geografiyasini kengaytirish, suv va agronomik texnologiyalarni rivojlantirish hamda narxlarni barqarorlashtirish mexanizmlarini mustahkamlash mavjud.

«Jahon narxlarining barqarorlashishiga qaramay, mahalliy ishlab chiqarish hajmini oshirish va ushbu sohada ilmiy-tadqiqot ishlarini kuchaytirish zarur», — deyiladi hisobotda.