Toshkent, O‘zbekiston (UzDaily.uz) — Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi (Markaz) Andijon, Namangan va Farg‘ona viloyatlarida yuqori va o‘rta-yuqori texnologiyali sanoat tarmoqlarining rivojlanishiga bag‘ishlangan hududiy tadqiqot natijalarini eʼlon qildi.

Tadqiqot maqsadi. Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi tahlili Farg‘ona vodiysidagi sanoat sektori tuzilmasini baholash, yuqori texnologiyali ishlab chiqarish korxonalarining eksport salohiyatini aniqlash va kadrlar bilan taʼminlash holatini o‘rganishga qaratilgan. Shuningdek, hududda ishlab chiqarish salohiyatini yana-da rivojlantirish bilan bog‘liq muammolar va o‘sish nuqtalariga alohida eʼtibor qaratilgan.

Tahlilning asosiy natijalari: hissa va eksport

2024 yilda Farg‘ona vodiysida umumiy ishlab chiqaradigan (qayta ishlash) sanoat hajmi 159 trillion so‘mni yoki respublika hajmining 21,1 foizini tashkil etdi. Shundan, 88 trillion so‘m Andijon viloyati, 44,7 trillion so‘m Farg‘ona viloyati, 26,3 trillion so‘m Namangan viloyati hissasiga to‘g‘ri keldi.

Ayniqsa, yuqori texnologiyali ishlab chiqarish ulushi Andijon viloyatida ancha yuqori bo‘lib, ular hududdagi umumiy qayta ishlash sanoati hajmining taxminan 64 foizini taʼminladi. Farg‘ona viloyatida yuqori texnologiyali ishlab chiqarish ulushi 16,6 foizni, Namangan viloyatida esa 9,5 foizni tashkil etdi.

Farg‘ona vodiysida 13 mingdan ortiq qayta ishlash sanoat korxonalari faoliyat yuritmoqda, shulardan 1,1 mingdan ortig‘i yuqori texnologiyali segmentga kiradi. Bunday korxonalarning eng ko‘pi Farg‘ona va Andijon viloyatlarida joylashgan.

2024 yilda hududdagi yuqori texnologiyali ishlab chiqarish mahsulotlari eksporti 688 million dollarni tashkil etdi, bu o‘tgan yilga nisbatan deyarli 10 foizga ko‘paygan bo‘lib, qayta ishlash sanoati umumiy eksport hajmining 34 foizidan ortig‘ini tashkil etdi. Eksportning asosiy qismi Andijon viloyati korxonalari hissasiga to‘g‘ri keldi ($575,1 mln), undan so‘ng Farg‘ona viloyati ($80,9 mln) va Namangan viloyati ($32,4 mln) joylashgan.

Yangi bosqichda rivojlantirish yo‘nalishlari. Taxminan 370 ta yuqori texnologiyali korxonalar o‘rtasida o‘tkazilgan so‘rovnoma asosida eʼtibor qaratilishi lozim bo‘lgan asosiy yo‘nalishlar aniqlandi.

Natijalarga ko‘ra, respondentlarning 47 foizi 2024 yilda ishlab chiqarish hajmi o‘tgan yilning mos davriga nisbatan oshganini bildirishdi. Hududlar kesimida ishlab chiqarish hajmi o‘sgan korxonalarning eng katta ulushi Namangan (57%), undan keyin Andijon (47%) va Farg‘ona (40%) viloyatlariga to‘g‘ri keldi.

Shu bilan birga, korxonalarning 42 foizi 2024 yilda ishlab chiqarish quvvatlariga nisbatan past darajada faoliyat yuritganini taʼkidlashgan.

Farg‘ona vodiysida yuqori texnologiyali tarmoqlarni rivojlantirishda kadrlar bilan taʼminlash hali ham asosiy yo‘nalish bo‘lib qolmoqda

Yuqori texnologiyali sohani rivojlantirishdagi asosiy cheklovlardan biri malakali kadrlar yetishmovchiligi hisoblanadi. Korxonalarning uchdan bir qismi (34%) ochiq ish o‘rinlari mavjudligini qayd etgan, ayniqsa, muhandis-texnolog mutaxassisliklari bo‘yicha. Bu ehtiyoj Namangan viloyatida ayniqsa, keskin bo‘lib, bu yerda deyarli har ikkinchi korxona bo‘sh lavozimlar mavjudligini taʼkidlagan.

Shu bilan birga, korxonalarning 40 foizidan ko‘p qismi kerakli malakalarga ega mutaxassislarni topishda qiyinchilikka duch kelmoqda. Talab eng yuqori toifa — muhandis-texnologlar bo‘lib, so‘rovda qatnashganlarning 65 foizi ushbu mutaxassislarga yuqori ehtiyoj borligini bildirgan. Shuningdek, muhandis-mexaniklar va IT-mutaxassislar bo‘yicha ham yetishmovchilik saqlanib qolmoqda. Bunday vaziyatga sabab sifatida oliy va professional taʼlim muassasalari tomonidan biznes talablariga javob beruvchi kerakli mutaxassisliklar bo‘yicha yetarli kadrlar tayyorlanmasligi  ko‘rsatilgan.

O‘tkazilgan so‘rovnoma natijasiga ko‘ra, yuqori texnologiyali sohalardagi korxonalar bu muammoni hal etish uchun amaliy choralarni joriy eta boshlagan. Jumladan, korxonalarning 51 foizi xodimlar malakasini oshirish bo‘yicha o‘quv-amaliy treninglar tashkil qilganini bildirgan — bunday faollik Namangan viloyatida ayniqsa yuqori.

Shu bilan birga, kadrlar tayyorlash borasidagi muammolarni bartaraf etish uchun tizimli yondashuv zarurligini taʼkidlamoqda. So‘rovda ishtirok etganlarning 48 foizi oliy va o‘rta maxsus taʼlim muassasalarida taʼlim sifati oshirilishi, taʼlim dasturlari ustidan nazorat kuchaytirilishi zarurligini qayd etgan.

Ishlab chiqarish amaliyotini moliyaviy qo‘llab-quvvatlash ham muhim yo‘nalish sifatida tilga olingan — 24 foiz korxona taʼlim muassasalari va ishlab chiqarish o‘rtasidagi hamkorlikni rag‘batlantirish orqali bitiruvchilarning amaliy ko‘nikmalarini oshirish mumkinligini bildirgan.

Korxonalarning har to‘rtinchisi (24%) talabalar ishtirokida tarmoq ko‘rgazmalari tashkil etilishini erta kasb tanlash uchun muhim vosita sifatida ko‘rsatgan.

Qo‘shimcha ravishda, so‘rovda qatnashganlarning 21 foizi amaliy laboratoriyalar va simulyatsiya markazlari tashkil etish, shuningdek muhandis-texnologlarni rag‘batlantirish mexanizmlarini joriy etish zarurligini taʼkidlagan. Bu mutaxassislar ishlab chiqarishni modernizatsiya qilishda asosiy rol o‘ynaydi.

Ushbu takliflar kadrlar salohiyatini rivojlantirish, taʼlim va ishlab chiqarish o‘rtasidagi aloqalarni mustahkamlash hamda taʼlim dasturlarini yuqori texnologiyali sohalar talablariga moslashtirish bo‘yicha aniq institutsional kun tartibini shakllantiradi.

Xulosa. Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi o‘tkazgan tadqiqot sanoatni barqaror rivojlantirish uchun hududlarda kuchli ishlab chiqarish va kadrlar bazasini shakllantirishning muhimligini ko‘rsatdi. Ushbu natijalar eksport salohiyatini oshirish, taʼlim tizimi bilan hamkorlikni kengaytirish va O‘zbekiston iqtisodiyotida yuqori texnologiyali sektor faoliyatini mustahkamlash bo‘yicha takliflar ishlab chiqishga xizmat qiladi.